Mỹ – Bị sa thải hai lần trong một năm, kỹ sư phần mềm Shaffan Mustafa, ở Ohio không còn sốc nhờ tìm được sự đồng cảm trong cộng đồng những người cùng cảnh ngộ.
Lần đầu bị sa thải năm 2020, Mustafa, 29 tuổi, rơi vào trầm cảm mất 10 tháng. Lần thứ hai vào tháng 1/2024, anh buồn nhưng không bất ngờ. Lần thứ ba cuối năm 2024, anh tình cờ biết đến Laid Off, bản tin chia sẻ trải nghiệm thất nghiệp trên nền tảng Substack và gia nhập cộng đồng.
Sau khi đọc những câu chuyện bị sa thải từ nhiều người khác trên đó, anh cảm thấy bớt cô đơn. Anh đăng ký trả phí và tham gia nhóm, nơi các thành viên chia sẻ chi tiết về trải nghiệm bị sa thải, cập nhật việc làm và bức xúc về tình hình kinh tế. Mustafa kiểm tra nhóm mỗi ngày, đôi khi vài giờ một lần.
Laid Off là ý tưởng của Melanie Ehrenkranz, 35 tuổi, người Mỹ. Sau khi bị sa thải khỏi vai trò biên tập bản tin tại một startup công nghệ tài chính năm 2023, cô muốn có một cách để giải tỏa cảm xúc. Mặc dù tìm được việc mới 9 tháng sau đó, cô vẫn quyết định ra mắt bản tin.
Tháng 8/2024, cô đăng bài đầu tiên là cuộc phỏng vấn với nhà sản xuất mạng xã hội từng bị sa thải. Cô lập tức nhận được hàng loạt câu chuyện chia sẻ. Chỉ trong hai tháng, Laid Off đã có 5.000 người đăng ký và mới đây đã vượt mốc 10.000.
Số người Mỹ thất nghiệp đã tăng từ 1,05 triệu vào tháng 2/2023 lên hơn 1,67 triệu vào tháng 5/2024.
Giữa làn sóng mất việc, một nền văn hóa mới về sa thải đã hình thành. Người lao động livestream khoảnh khắc này cho hàng triệu người trên TikTok. Những dòng trạng thái hậu sa thải trên LinkedIn trở nên phổ biến đến mức thành “meme”. Nhiều người tự tin gắn hashtag #OpenToWork. Thậm chí, giờ còn có cả “merchandise” (hàng hóa ăn theo) về sa thải.
Để đón những người mới mất việc, mạng lưới nhóm hỗ trợ đã mọc lên. Trên Reddit, r/Layoffs nằm trong top 2% chuyên mục lớn nhất, với hơn 120.000 thành viên. Trên LinkedIn, có hơn 100 nhóm dành cho người bị sa thải, bao gồm cả nhóm riêng cho nhân viên cũ của những ông lớn công nghệ như Meta, X, Amazon. Trên các nền tảng mạng xã hội, những “influencer sa thải” đang thu hút hàng ngàn người theo dõi nhờ chia sẻ kinh nghiệm và đồng cảm với người cùng cảnh ngộ.
Dù không thể thay đổi việc bị sa thải, người lao động ngày nay không còn âm thầm chịu đựng. Nguyên nhân, theo nhiều chuyên gia, đại dịch đã thay đổi tất cả. Hơn 1/5 lực lượng lao động Mỹ mất việc trong những tháng đầu dịch. Việc này không còn bị xem là lỗi cá nhân mà là hậu quả của bất ổn kinh tế.
“Trước đây, bị sa thải đồng nghĩa bạn kém cỏi, làm không tốt”, Mustafa nói. “Giờ nó chỉ là một phần của cuộc chơi”.
Với một số người, bị sa thải còn trở thành nội dung có giá trị. Giovanna Ventola, làm trong lĩnh vực bất động sản thương mại, nổi tiếng vì chia sẻ lời khuyên sau ba lần bị sa thải trong ba năm. Cô thu hút gần 30.000 người theo dõi và còn lập cả nền tảng kết nối nghề nghiệp tên Rhize.
Nhiều người khác chia sẻ nhật ký cuộc sống thất nghiệp. Trong bản tin của mình, Ehrenkranz đã kể về mình từ một thực tập sinh thiết kế ở Cơ quan Công viên Quốc gia đến giám đốc sáng tạo tại Google. “Nó khiến nhiều người nhận ra sa thải không chỉ xảy ra với một kiểu người hay ngành nghề nhất định, mà với bất cứ ai”, cô nói.
Dù việc bị sa thải được công khai hơn, trải nghiệm này không nhẹ nhàng hơn. Một nghiên cứu đăng trên International Journal of Mental Health cho thấy mất việc làm tăng nguy cơ trầm cảm, lạm dụng chất kích thích và tự tử. Với Mustafa, anh bị gia tăng nghiến răng ban đêm và những cơn đau đầu khủng khiếp.
Christine Reichenbach bị sa thải khỏi vai trò chánh văn phòng tại công ty điện toán đám mây VMware vào tháng 1/2024 khi mang thai tuần thứ 34. Cú sốc khiến cô suy sụp, phải dùng thuốc chống lo âu. Dù có khoản tiết kiệm khá, cô vẫn gửi con vào nhà trẻ khi bé mới 7 tuần tuổi để có thể tập trung tìm việc.
Sau đó, Reichenbach được giới thiệu vào một nhóm chat có khoảng 500 phụ nữ bị sa thải khi mang thai hoặc hậu sản. “Đây là một trải nghiệm vô cùng tệ mà chỉ người trong cuộc mới hiểu”, cô nói.
Sau thời gian suy ngẫm, Reichenbach quyết định rời khỏi Big Tech và thành lập công ty riêng mang tên The Phoenix Formula, với sứ mệnh hỗ trợ người tìm việc. Cô cũng đang xây dựng một nhóm hỗ trợ trên các nền tảng việc làm.
“Người ta cần không gian để biến trải nghiệm này thành điều tích cực”, cô nói. “Tôi muốn nơi này là chốn để xả stress trong một ngày tồi tệ, nhưng không phải phơi bày trên mạng xã hội cho nhà tuyển dụng xem”.
Hầu hết nhà tuyển dụng cho biết nói xấu công ty cũ trên mạng chẳng khác gì “tự hủy sự nghiệp”. “Nghe là thấy báo động. Cũng giống như trong phỏng vấn, nói xấu công ty cũ một cách thiếu chuyên nghiệp là điểm trừ lớn”, Brad Thomas, quản lý tại công ty tuyển dụng Orange Quarter (New York) cho biết.
Anh khuyên hãy giữ sự chuyên nghiệp trên mạng. Đồng thời, quy mô công ty cũng là yếu tố then chốt. Nếu chỉ trích Meta hay Google sẽ không mang tính cá nhân và ít ảnh hưởng đến danh tiếng so với startup chỉ có 30 người.
Khi Meta sa thải khoảng 4.000 người đầu năm nay và dán cho họ nhãn “nhân viên kém hiệu quả”, những người ra đi không chấp nhận. Họ lên LinkedIn phản bác và bảo vệ bản thân.
“Chúng ta đang chứng kiến điều chưa từng thấy trong môi trường chuyên nghiệp: Nhân viên công khai bảo vệ chính mình, chỉ ra sự bóp méo của công ty về năng lực làm việc của họ”, nhà báo Aki Ito, chi nhánh San Francisco viết.
Dù sức mạnh từ cộng đồng là có thật, với một số người, nó cũng có thể gây quá tải. Một người bạn của Mustafa đã rời nhóm chỉ sau thời gian ngắn vì quá áp lực khi nghe nhiều chuyện buồn.
Ehrenkranz luôn nỗ lực giữ cho cộng đồng Laid Off không ngập trong thứ “tích cực độc hại”. “Tôi nghĩ bầu không khí ở đây rất chân thật. Không có mấy câu kiểu ‘mọi chuyện xảy ra đều có lý do’ hay ‘rồi bạn sẽ tìm được việc mới'”.
Thay vì chỉ là nơi than thở, nhiều nhóm còn là bàn đạp khi thành viên sẵn sàng quay lại thị trường việc làm. Fana Yohannes, cựu nhân viên Meta, sáng lập nhóm Here2Help để hỗ trợ người tìm việc. Sau làn sóng sa thải năm 2020, cô đăng lên Instagram sẵn sàng hỗ trợ đánh giá CV cho 5 người. Sau đó, Here2Help phát triển thành mạng lưới 200 người cố vấn, giúp khoảng 2.000 người tìm được cơ hội trong mùa dịch.
“Chúng ta đang sống trong thời mà sa thải là một phần của công việc và ta phải có chiến lược đối mặt”, Yohannes nói.
Sau 4 tháng nộp đơn, Mustafa đang có buổi phỏng vấn vòng hai cho một vị trí mới trong ngành công nghệ. Ngay cả khi có được việc, anh vẫn định ở lại cộng đồng Laid Off thêm một thời gian để đề phòng.
“Giờ tôi không còn tin vào mấy công ty này nữa”, anh nói.
