[E] Vì đâu nguồn cá và các loại hải sản ở Biển Đông trước nguy cơ cạn kiệt?

PV: Nguồn lợi cá cũng như các nhóm hải sản khác ở Biển Đông đang ngày càng suy giảm. Xin ông cho biết về thực trạng suy giảm nguồn lợi hải sản ở Biển Đông nói chung và các vùng biển ở Việt Nam nói riêng?

Nguồn lợi hải sản hiện tại đã suy giảm rất nhiều so với trước đây. Số liệu điều tra của chúng tôi cho thấy giai đoạn 2011 – 2015, trữ lượng nguồn lợi hải sản ở biển Việt Nam đã giảm khoảng 14 – 15% so với giai đoạn 2000 – 2005. Và hiện tại vẫn tiếp tục xu hướng suy giảm.

Các vùng biển khác nhau ở nước ta có mức độ suy giảm nguồn lợi hải sản khác nhau, khác nhau cả về nhóm đối tượng. Ví dụ so sánh giữa hai giai đoạn nêu trên, các nhóm hải sản chính như các nhóm cá nổi nhỏ, cá nổi lớn có xu hướng giảm nhẹ nhưng hải sản tầng đáy thì lại có mức độ suy giảm mạnh từ 1.174 ngàn tấn xuống còn khoảng 684 ngàn tấn (giảm 42%). Trong đó vùng biển vịnh Bắc Bộ giảm khoảng 15%; Trung Bộ giảm 57%; Đông Nam Bộ giảm 25% và Tây Nam Bộ khoảng 41%. Bên cạnh việc giảm năng suất khai thác thì chất lượng nguồn lợi hải sản suy giảm rất nhiều, tỷ lệ cá tạp ngày càng tăng trong thành phần sản lượng khai thác.

PV: Thưa ông, đâu là những nguyên nhân dẫn đến tình trạng nguồn lợi hải sản suy giảm ở Biển Đông?

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến nguồn lợi hải sản suy giảm nhưng tập trung vào một số nguyên nhân chính. Thứ nhất do nhu cầu hải sản cho xuất khẩu và tiêu thụ nội địa ngày càng cao dẫn đến áp lực khai thác tăng cao (bao gồm cả số lượng tàu thuyền, công suất máy, năng lực khai thác, máy móc thiết bị). Thứ 2 là vấn đề ngư cụ khai thác có mức độ tận diệt, xâm hại nguồn lợi cao như lưới kéo đáy, lờ bát quái, điện.

Nguyên nhân thứ 3 là tình trạng khai thác vào khu vực bãi đẻ, bãi ương, vào mùa sinh sản. Thêm nữa, các hệ sinh thái quan trọng như rạn san hô, rừng ngập mặn suy giảm độ phủ và diện tích so với trước đây. Và nguyên nhân thứ 5 là vấn đề ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu.

PV: Xin ông cho biết hải sản có ý nghĩa ra sao với người dân ven biển cũng như kinh tế nói chung? Và khi lượng cá cũng như các hải sản khác ở Biển Đông suy giảm, nền kinh tế nói chung và đời sống ngư dân bị ảnh hưởng ra sao?

Mặc dù nghề khai thác hải sản rất vất vả nhưng đối với hàng triệu người dân ven biển, hải sản mang lại công ăn việc làm và thu nhập cho gia đình họ. Vai trò của hải sản là rất lớn đối với nền kinh tế quốc dân. Tổng sản lượng khai thác hải sản trong những năm gần đây khoảng 3,3 – 3,5 triệu tấn. Trong đó chỉ một phần không lớn có thể xuất khẩu đã mang lại giá trị hàng tỷ đô la.

Theo báo cáo của Tổng cục Thủy sản, kim ngạch xuất khẩu từ hải sản khoảng 3 tỷ USD. Nếu tính tổng giá trị hải sản tươi, đông lạnh và chế biến (đóng hộp, làm khô, bột cá, nước mắm) tiêu thụ trong nước chắc chắn là con số rất lớn, đây là nguồn cung cấp thực phẩm bổ dưỡng cho người dân chúng ta.

Chính vì hải sản có tầm quan trọng như vậy nên khi nguồn lợi hải sản suy giảm sẽ ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của không chỉ ngư dân mà đối với cả nền kinh tế của đất nước. Khi nguồn lợi suy giảm đến một mức nào đó, sản phẩm đánh bắt không đủ để bù chi phí cho chuyến đi biển, người dân sẽ không thể ra khơi bám biển được nữa.

Dù cho nguồn lợi hải sản là nguồn lợi tái tạo, có khả năng phục hồi tương đối nhanh đối với vùng biển nhiệt đới như chúng ta nhưng nếu quá cạn kiệt sẽ không có cơ hội để phục hồi nữa.